Kurban ibadeti İslam tarafından belirlenmiş hayvanlar dışında, yenmesi helal olsa bile herhangi bir hayvanın kesilmesi ile eda edilemez. Kurban edilecek hayvan arapçada “أنعام/en’am” olarak ifade edilen hayvan cinslerinden olmalıdır. Zira Allah Teala kurban ibadetini anlatırken “Her ümmet için, Allah’ın kendilerine rızık olarak verdiği hayvanlar(en’am) üzerine ismini ansınlar diye kurban kesmeyi meşru kıldık.”[1] buyurarak İslam ümmeti ve diğer ümmetlere meşru kılınan kurban ibadetinin en’am cinsinden olan hayvanlar ile olacağını haber vermiştir. Allah Rasûlu’nün ﷺ de bu hayvanlar dışında bir hayvan ile kurban kestiği sabit değildir.
Kurbanlık hayvan olarak tayin edilen ve en’am adıyla isimlendirilen hayvanlar Kur’an-ı Kerim’in ifadesiyle dört farklı cinsin erkek ve dişisi olmak üzere sekiz tanedir. Bu cinsler koyun, keçi, inek ve devedir.[2] Camış da inek cinsine dahildir.[3] Kurban ibadeti bu hayvanlar dışında, yenmesi helal dahi olsa tavuk ve ceylan gibi evcil ya da yabani bir hayvanın boğazlanmasıyla eda edilemez.
En’am sınıfındaki hayvanların kurban olabilmeleri için koyunda bir, inekte iki, devede ise beş yaşını doldurmaları gerekir. Altı ayı doldurmuş bir koyun bir yaşında gibi gösteriyorsa bununla da kurban olur.[4] Belirlenen yaşlara ulaşmayan hayvanlar ile kurban ibadeti yerine getirilemez. Zira Allah Rasûlu ﷺ şöyle buyurmuştur: “Sadece müsinne olan hayvanı kurban edin. Ancak buna gücünüz yetmez ise koyundan ceze’a olanı kesin.”[5] Bu hadiste kurbanın sadece müsinne(yaşı uygun olan) hayvandan olabileceği ifade edilmektedir. Bu yaşın devede beş, inekte iki olması hususunda bir ihtilaf yoktur.[6] Ceze’a ifadesi ise mezhepler arasında farklı anlaşılmıştır. Hanefiler bu ifadeyi altı ay olarak yorumlarken Şafiiler ise bir sene olarak anlamıştır.[7] Bu ihtilafın sebebi ise Arapçadaki bazı dil farklılıklarıdır. Hadiste ceze’a olan bir koyunun sadece zorda kalma durumunda kurban edilebileceği ifade edilse de ulema bu emrin istihbab ifade ettiğini, dolayısıyla faziletli olan büyük yaştaki hayvanları kesmek olsa da yeterli büyüklükteki altı aylık[8] koyunun da zorluk olmadan da kurban edilebileceğini söylemişlerdir.[9] Altı aylık koyunun kurban edilebilme ruhsatına keçi dahil değildir.[10] Zira küçükbaş hayvanda genel kural bir yaşını dolduran koyunun kurban edileceği
[1] Hac 22/34.
[2] bk. En’âm 6/143-144.
[3] Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Kâsânî, Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’ (Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1327), 5/69.
[4] Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî el-Mergīnânî, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî (Sind: el-Büşra, 2021), 4/86-87.
[5] Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009), “Edahi”, 13.
[6] Ahmet Şebbir Osmanî – Muhammed Taki Osmani, Fethü’l-Mülhim bi Şerhi Sahîhi’l-İmâm Müslim (Dimeşk: Daru’l-Kalem, 2006), 3/314.
[7] Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb (Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2014), 7/70.
[8] Hanefilere göre
[9] Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî, el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009), 13/119.
[10] Şebbir Osmanî – Taki Osmani, Fethü’l-Mülhim bi Şerhi Sahîhi’l-İmâm Müslim, 3/314.
